Kalp krizi, çoğu zaman “aniden olan” bir durum gibi düşünülse de, aslında vücut çoğu kişide öncesinde bazı sinyaller veriyor. Bu sinyallerin bir kısmı tipik, yani herkesin aklına gelen göğüs ağrısı, sıkışma hissi gibi şikâyetler; bir kısmı ise daha sinsi ve belirsiz olabiliyor. Özellikle yoğun çalışan, stres altında yaşayan ya da kalp hastalığı risk faktörleri olan kişilerde bu belirtileri doğru okumak, hayat kurtaran bir adım hâline geliyor.
Bu yazıda kalp krizi belirtilerinin nasıl seyredebileceğini, kimlerde farklı görünebildiğini ve hangi noktada gerçekten “alarm çalmak”, yani acil yardım istemek gerektiğini ele alacağız.
Kalp krizi (miyokard enfarktüsü), kalbi besleyen koroner damarların ani tıkanması sonucu kalp kasına yeterli kan ve oksijen gitmemesiyle ortaya çıkan tabloya verilen isim. Çoğu zaman damar içinde oluşan pıhtı, zaten daralmış olan damarı tamamen tıkıyor ve bu bölgeyi besleyen kalp kası hasar görmeye başlıyor.
Bu süreç dakikalar içinde ilerleyebiliyor. Hasar ne kadar uzun sürerse, kalp kasında kalıcı kayıp riski de o kadar artıyor. Bu yüzden “belirtiyi fark ettiğim anda ne yapıyorum?” sorusunun cevabı tedavinin başarısı açısından kritik kabul ediliyor.
Kalp krizinde zaman, çoğu rehberde “kalp kası” ile eş anlamlı kabul ediliyor. Erken dönemde hastaneye ulaşan kişinin tıkalı damarı, ilaç veya girişimsel yöntemlerle açılabiliyor ve kalp kası daha az zarar görmüş oluyor. Geç başvuruda ise hem ritim bozukluğu, ani ölüm gibi riskler artıyor hem de kalp yetmezliği gibi uzun vadeli sorunlar ortaya çıkabiliyor.
Sorun şu ki, herkesin kalp krizi belirtisi aynı değil. Klasik “göğsünü tutup yere yığılma” sahnesi her hastada yaşanmıyor. Bazı kişilerde ağrı hafif oluyor, bazılarında ağrıdan çok nefes darlığı, mide bulantısı, halsizlik öne çıkıyor. Bu nedenle belirtiler hakkında mümkün olduğunca gerçekçi ve ayrıntılı bilgi sahibi olmak gerekiyor.
Kalp krizi geçiren pek çok kişide en baskın şikâyet göğüs bölgesinde rahatsızlık hissi. Bu his çoğu zaman “yanma” şeklinde değil, baskı, sıkışma, ağırlık, dolgunluk ya da göğsün ortasında yaygın bir ağrı gibi tarif ediliyor. Ağrı genellikle birkaç saniyelik batmalar şeklinde değil; birkaç dakikadan uzun süren, gelip giderek tekrarlayan bir nitelikte olabiliyor.
Bu rahatsızlık hissi yalnızca göğüsle sınırlı kalmayabiliyor. Bazı hastalarda ağrı veya baskı hissi sol kola, her iki kola, boyuna, çeneye, sırta veya üst mide bölgesine doğru yayılabiliyor. Özellikle “sol kola vuran ağrı” kalp kriziyle sık ilişkilendirilse de, her zaman sol kol olmak zorunda değil; bazı kişilerde sağ kol, sırt veya çene daha baskın olabiliyor.
Göğüs ağrısına eşlik eden nefes darlığı da önemli bir uyarı. Kişi istirahat halinde veya hafif eforla bile nefes yetmezliği hissedebiliyor, sanki göğsünün üzerine ağırlık oturmuş gibi tarif edebiliyor. Özellikle göğüs rahatsızlığıyla birlikte açıklanamayan nefes darlığı, kalp krizi açısından ciddiye alınması gereken bir kombinasyon kabul ediliyor.
Bir diğer sık şikâyet soğuk terleme, baş dönmesi, açıklanamayan halsizlik ve mide bulantısı. Kimi zaman kişi “sanki zehirlenmiş gibi” hissedebiliyor, bazen de hafif bir mide yanması veya hazımsızlık tablosu şeklinde başlayabiliyor. Özellikle daha önce reflü şikâyeti olanlar, bu tür bir ağrıyı “yemekten sonra oldu, herhalde midem” diyerek önemsemeyebiliyor.
Yeni çalışmalar, kadın ve erkeklerde kalp krizinin en sık belirtisinin aslında her iki cinsiyette de göğüs ağrısı olduğunu, ancak kadınların buna ek olarak başka şikâyetleri daha sık yaşadığını gösteriyor. Özellikle nefes darlığı, bulantı, kusma, sırt ve çene ağrısı, olağan dışı yorgunluk ve baş dönmesi gibi “ikinci plana atılan” yakınmalar kadınlarda daha belirgin olabiliyor.
Yaşlı hastalarda ve diyabeti olan kişilerde ise ağrı eşiği ve ağrıyı algılama biçimi farklılaşabiliyor. Bu grupta klasik göğüs ağrısı olmadan yalnızca nefes darlığı, halsizlik, ani terleme, hafif mide rahatsızlığı gibi belirtilerle kalp krizi gelişebiliyor. Bu tür durumlar literatürde “sessiz” ya da “atipik” kalp krizi başlığı altında ele alınıyor ve tanı çoğu zaman geç konulabiliyor.
Bu nedenle özellikle kadınlar, ileri yaş grubundaki kişiler ve diyabet hastaları, daha silik ya da alışılmadık belirtiler karşısında “benim kalbim iyi, bu bir şey değildir” demek yerine, riski dikkate alarak hareket etmeliler.
“Tüm kalp krizlerinde mutlaka çok şiddetli göğüs ağrısı olur” düşüncesi, hem hastalar hem de yakınları için yanıltıcı olabiliyor. Atipik tabloda göğüs ağrısı ya hiç olmayabiliyor ya da hafif bir rahatsızlık olarak algılanabiliyor. Buna karşılık, kişi olağandışı bir nefes darlığı, açıklanamayan terleme, sırtta veya çenede alışılmadık bir ağrı, birkaç gündür geçmeyen bitkinlik gibi şikâyetlerle başvurabiliyor.
Bu tür tablolar, özellikle grip, mide rahatsızlığı, kas ağrısı gibi daha sık görülen sorunlarla karıştırılabiliyor. Örneğin ani başlayan sırt ağrısı ve nefes darlığı, reflü veya kas spazmı sanılabiliyor; hâlbuki altta ciddi bir kalp damar tıkanıklığı bulunabiliyor. Bu nedenle, göğüs bölgesi ve üst vücutla ilgili “alışılmadık” bir belirti ortaya çıktığında, kişinin risk faktörleri (yaş, sigara, kolesterol, aile öyküsü, diyabet, hipertansiyon vb.) düşünülerek değerlendirmeye alınması öneriliyor.
Kalp krizi belirtileri açısından rehberler, özellikle belli durumlarda “vakit kaybetmeden acil çağrı merkezi aranması”nı vurguluyor. Göğüs ortasında veya sol tarafında birkaç dakikadan uzun süren, dinlenmekle geçmeyen veya tekrarlayan sıkışma, baskı, yanma ya da rahatsızlık hissi bunların başında geliyor. Aynı şekilde bu hisle beraber nefes darlığı, soğuk ter, bulantı, ani baş dönmesi veya bayılma hali geliştiğinde de acil değerlendirme öneriliyor.
Önemli bir nokta, “belirti geçsin mi, biraz bekleyeyim” diye zaman kaybetmemek. Bazı hastalar ağrı dalgalandığı için, ağrının hafiflediği anlarda rahatlayıp acil servise gitmeyi erteliyor. Oysa kalp krizinde ağrı gelip gidebilir; bu, tehlikenin geçtiği anlamına gelmez. Özellikle risk faktörü olan kişilerde, şüpheli bir tabloyu evde kendi kendine çözmeye çalışmak yerine 112’yi aramak daha güvenli kabul ediliyor.
Belirtiyi yorumlarken, kişinin risk profili de önem taşıyor. Sigara kullanımı, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet, obezite, hareketsiz yaşam, sağlıksız beslenme, yoğun stres, ailede erken yaşta kalp hastalığı öyküsü gibi faktörler kalp krizi riskini yükseltiyor.
Risk faktörlerinin varlığı, her göğüs ağrısının mutlaka kalp krizi olduğu anlamına gelmese de, “aman canım midemdir” diye geçiştirmenin daha tehlikeli olduğu anlamına geliyor. Aynı yakınma, 25 yaşında risk faktörü olmayan biri için farklı yorumlanabilirken, 60 yaşında sigara içen, diyabetli bir kişide çok daha ciddiye alınmalı.
Kalp krizi belirtileri her zaman dramatik şekilde başlamıyor. Bazen yürürken olağandan daha fazla yorulma, merdiven çıkarken göğüste baskı hissi, son günlerde nedensiz artan nefes darlığı veya açıklanamayan yorgunluk gibi daha hafif sinyallerle gelebiliyor. Özellikle bu şikâyetler her gün tekrarlamaya başlıyorsa, “nasıl olsa geçer” demek yerine kardiyoloji değerlendirmesi planlamak daha güvenli.
Çalışma temposu yoğun olan, uzun saatler ayakta veya masa başında kalan kişilerde, bu tür belirtiler kolayca yorgunluğa bağlanabiliyor. Oysa kişiyi tanıyan bir yakının “son zamanlarda nefes nefese kalıyorsun” ya da “yüzün çok solgun, bir baktır istersen” şeklindeki uyarıları, bazen henüz büyük bir kriz yaşanmadan sorunun fark edilmesini sağlayabiliyor.
Kadınlarda göğüs ağrısı yine en sık belirtilerden biri, ancak araştırmalar kadınların kalp krizi sırasında nefes darlığı, bulantı, sırt ve çene ağrısı, ani yorgunluk, baş dönmesi ve soğuk terleme gibi şikâyetleri daha sık yaşadığını gösteriyor. Bazı kadınlar ağrıyı “doluluk” veya “sıkışma” şeklinde, klasik keskin ağrıdan farklı tarif edebiliyor. Özellikle 40 yaş üzeri, sigara kullanan, diyabeti veya hipertansiyonu olan kadınlarda bu tip belirtiler ortaya çıktığında, “kadınlarda kalp krizi az olur” düşüncesiyle gecikmemek önem taşıyor.
Göğüs ağrısı yalnızca kalp hastalıklarında görülmüyor; kas-iskelet sistemi sorunları, reflü ve mide hastalıkları, akciğer veya plevra problemleri, anksiyete atakları gibi pek çok durumda da göğüs ağrısı yaşanabiliyor. Ancak ağrının kaynağı ne olursa olsun, özellikle 40 yaş üzeri, risk faktörleri olan ve ilk kez bu kadar şiddetli ağrı yaşayan bir kişide kalp krizi mutlaka seçeneklerden biri olarak değerlendirilmek zorunda. Kısacası, her göğüs ağrısı kalp krizi değil, fakat “kalple ilgisi yoktur” demek için muayene ve gerektiğinde EKG, kan testleri gibi incelemeler gerekiyor.
Ailede genç yaşta kalp krizi öyküsü bulunması, sigara kullanımı, uzun süredir kontrolsüz seyreden hipertansiyon veya diyabet, yüksek kolesterol, bel çevresinde artış ve hareketsiz yaşam tarzı gibi faktörler bir aradaysa, henüz belirgin şikâyet yokken bile kardiyoloji değerlendirmesi öneriliyor. Bunun dışında, son haftalarda merdiven çıkarken veya yokuş çıkarken alışılmadık derecede yorulma, göğüs bölgesinde baskı veya nefes darlığı fark ediyorsanız, bu belirtiler “ileride bir gün baktırırım” denilecek konular değil. Bir uzmanın dinleyip gerek görürse ileri tetkikle değerlendirmesi, olası bir krizi henüz yaşanmadan önleme şansı sağlayabiliyor.
